برگزاری کرسی علمی ترویجی «اهمیت سفرنامه‌ها در تاریخ‌نگاری» به‌‌‌مناسبت هفته پژوهش و فناوری

به مناسبت هفته پژوهش و فناوری در راستای مسئولیت اجتماعی دانشگاه، کرسی علمی، ترویجی با عنوان «اهمیت سفرنامه‌ها در حوزه تاریخ‌نگاری» توسط دکتر مجتبی گراوند دانشیار تاریخ اسلام دانشگاه لرستان، روز شنبه 10 آذر ماه سال جاری در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه لرستان، ناقدان کرسی علمی دکتر داریوش نظری عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ و باستان شناسی و دکتر یونس یوسف‌وند عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ و باستان شناسی بودند.

خلاصه کرسی به شرح ذیل است:

سير و سياحت از ديرزمان با اشكال مختلف در جوامع انساني وجود داشته است.

اين پديده كه بر پاية حركت انسان و جابه جايي در مكان صورت مي گيرد، زادة نيازهاي گوناگونِ رواني، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي انسان است.

از منظر دین اسلام و به دنبال آن در تمدّن اسلامی، مقوله سفر و جهانگردی از اهمیّت ویژه ای برخوردار است.

از رهگذر علاقه مسلمانان و دستورهای قرآن کریم و روایات معصومین (ع) و بنا به دلایل مختلف مذهبی، علمی، تجاری و سیاسی، شاهد گسترش سفر و به تبع آن سفرنامه نویسی در دوره اسلامی هستیم.

مسافرت یکی از جنبه های حیات اجتماعی بشر است و انگیزه های مذهبی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این انگیزه را تقویت می کند و به مسافرت، رنگ و هدفی فراتر می بخشد.

در گذشته ها سفر به مناطق دوردست براي همگان ميسر نبود از اين رو هر كه را مالی فراخ و پايی راهوار داشت، به مسافرت می رفت و در حين سفر یا در بازگشت ديده ها و دانسته هاي خويش را در كُتُبي گرد مي آورد و تحت عنوان «سفرنامه» عرضه مي كرد.

سفرنامه ها به منزله پرده هايي از زندگي اجتماعي مردم، از جهات مختلف زندگي افراد بشری و عواملي كه تار و پود ملت و جماعتي را بافته و پرداخته سخن ها رانده و انبوهی از معلومات، به مشتاقان خويش ارزاني داشته اند؛ از این رو جزو منابع مهم براي پژوهش هاي جامعه شناسی تاريخي و جغرافیایی به شمار مي روند؛ زيرا حاوي اخبار بسياري اند و آئينه اوضاع و احوال فرهنگي عصر خود هستند و مي توانند بيانگر ويژگي هاي يك سنت فرهنگي برای درك سنت فرهنگي ديگر باشند.

تجربة فرهنگ هاي ديگر كه اغلب همانند يك آئينه سبب كسب خودآگاهي فرهنگي مي شوند.

در سنت تاريخ نگاري شرق و غرب، به زندگي و تاریخ اجتماعي مردم توجه چندانی نشده است.

در پي تحولات زمانه و بروز مسائل جديد، ضرورت توجه بيشتر به تمدن و اجتماعات انساني مطرح گردیده و پژوهشگران بدان روي آورده اند؛ از این رو براي شناختِ ابعاد گوناگون فرهنگ و تمدّن اسلامی از مراجعه به منابع متعدد و متنوع، گریز و گزیري نيست. در این میان سفرنامه ها به جهت اشتمال بر انبوهي از اطلاعات عيني و تجربي جايگاهي ممتاز دارند و براي تحقيقات تاريخي و جغرافيايي مي توان از آن ها استفاده نمود، اگرچه اين سفرنامه ها مصون از لغزش و خطا و اشتباه نيستند و اين امر خود ناشي از عواملي چند از جمله اطلاعات ناكافي، اقامت كوتاه، ناآشنايي به زبان مردم آن منطقه، پيشداوري و پس داوري نويسندگان آن هاست.

سفرنامه ها در تاریخ اجتماعی جهان اسلام جایگاه کم نظیری دارند و در ميان ملل جهان، مسلمين در ميدان كشف سرزمين ها و شناخت فرهنگ ها و آثار تمدني ملت ها و شگفتي هاي خلقت سر آمدند. موضوع سياحت و جهانگردي در قرآن کریم، سیره معصومین (ع) و فرهنگ و تمدن اسلامي ريشة بنيادين در باور، انديشه و احساس مسلمين دارد. سیاحان مسلمان، با الهام گرفتن از اين آيات و روایات، رنج سفر را بر خود هموار می‌کردند و غالباً مشاهدات خود را مي نوشتند.

اين مشاهدات، موضوعاتي مانند راه ها، فاصله هاي بين شهرها و مناطق، مشكلاتي كه در سفر با آن مواجه مي‌شدند و مظاهر حيات اجتماعي در شهر هاي مختلف جهان اسلامي و غير اسلامي را در بر مي گرفت و فحواي سفر نامه ها را تشكيل مي داد.

از این رو در تمدّن اسلامي سفرنامه نويسي و سياحت سابقه اي ديرين دارد كه حاوي مطالب تاريخي و اطلاعاتي از رسوم و عادات و فرق مختلفِ مردم زمين است و براي محققين در جهت شناخت احوال گذشتگان كمال اهميّت را دارد.

شایان ذکر است که سفرنامه نويسان مسلمان از مسير سفر، توقفگاه ها، شهرها و قريه ها توصيف هاي بسيار دقيق و جالبي دارند كه اين در وهلة اول نشان دهندة احاطة آن ها به فنِ نويسندگي است.

هر كتابي در هر حوزه ای نگاشته مي شود اگر از قوت ادبي برخوردار نباشد بي ترديد دچار مشكل مي شود. ادبيات در حقيقت فنِ بيان و فنِ فهماندن آرا و نظر خود به شكل روان و مقبول به ديگران است.

از اين فن است كه در سفرنامه نويسي مي توان خوب بهره گرفت و به تصويرگري و چهره پردازي پرداخت.

هرچند برخی از سفرنامه های مسلمانان از بين رفته است اما آثار بر جاي مانده بيانگر عظمت تمدن اسلامي، پیشتازی و علاقه و كنجكاوي فراوان سفرنامه نویسان مسلمان در ديدن، شنيدن و توصيف كردن وقایع است که می توان چهرة محققي را در زمينه هاي اقتصادي، اخلاقي و دینی، اجتماعي و سياسي مشاهده کرد.