کرسی علمی «خوانش ژئوپلیتیکی آمایش سرزمین ایران» در دانشگاه لرستان برگزار شد

با ارائه‌ی دکتر عابد گل‌کرمی، عضو هیئت علمی گروه جغرافیا دانشگاه لرستان، کرسی علمی ترویجی خوانش ژئوپلیتیکی آمایش سرزمین ایران در دانشگاه لرستان برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه لرستان، در این کرسی که ناقدان آن، دکتر امید امیدی (معاون هماهنگی برنامه و بودجه سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان لرستان) و دکتر مهرداد امیری، عضو هیئت علمی گروه جغرافیا دانشگاه لرستان بودند موضوعات ذیل بیان شد:

ناتعادلی در توسعه مناطق کشور در حوزه‌های مختلف، از مشکلات بسیار حادی است که امروزه کشور با آن مواجه است؛ به گونه‌ای که در حال حاضر ناتعادلی و نابرابری در توسعه مناطق از ویژگی‌های بارز نظام فضایی و سرزمینی کشور است.

روشن‌تر آنکه، این ناتوازنی و ناتعادلی به معنای برخورداریِ بیشترِ برخی مناطق از فرصت‌ها و منابع مادی و معنوی است که منجر به قطبی‌شدنی شدید ساختار فضایی کشور و افزایش اختلاف طبقاتی و خلق برخی مناطق نابرخوردار و کمتر برخوردار شده است.

این توسعه نامتوازن، منجر به ایجاد شکاف عمیق طبقاتی میان استان‌ها و شهرهای کشور شده و در نتیجه، مهاجرت‌های نادرستی به مناطق توسعه‌یافته‌تر و همچنین جابجایی روستاییان به شهرها را به دنبال داشته است.

این وضعیت به حاشیه‌نشینی، افزایش جرم و فساد منجر شده است. همچنین محرومیت مناطق مرزی کشور می‌تواند به برخی تمایلات تجزیه‌طلبانه دامن بزند.

به‌طور کلی، هر چه ناتعادلی بیشتری در مناطق کشور وجود داشته باشد، ناهنجاری‌های اجتماعی حاصل از آن نیز بیشتر خواهد شد.

ازاین‌رو، شکل‌گیری ناتعادلی فضایی و سرزمینی در ایران همانند دیگر کشورهای دنیا متاثر از عوامل و شرایط گوناگونی است و می‌توان از زوایای مختلف به موضوع نگریست.

اما می‌توان گفت این ناتعادلی سرزمین با وجود نابرابری‌ها و تفاوت‌های طبیعی، می‌تواند منتج از تصمیمات و اراده کارگزاران و در طول تاریخ حکمرانی به ویژه در دو سده اخیر باشد.

در این میان، ذهن کارگزار نمی‌تواند متاثر از زمینه‌ها و مولفه‌های اثرگذار ژئوپلیتیکی فضای پیرامونی کشورش نباشد؛ چرا که موقعیت خاص ژئوپلیتیک ایران همواره در طول تاریخ زمینه‌ساز بروز تنش‌های سیاسی و نظامی و تهدید امنیت ملی این کشور بوده است.

با نگاهی به تاریخ چند هزار ساله ایران، می‌توان دریافت که ریشه بسیاری از مشکلات، جنگ‌ها و حتی تحمیل‌های سیاسی به این سرزمین به موقعیت جغرافیایی آن مرتبط است.

به همین دلیل، در بسیاری از مواقع، ایران مورد طمع بیگانگان قرار گرفته است.

در این میان، محیط ژئوپلیتیک ایران خواه، ناخواه ذهن سیاستگذار ایرانی را در مکان‌یابی فعالیت‌ها و فعالیت‌یابی مکان‌های در درون کشور بر حسب مفهومی به‌نام «امنیت»، متوجه خود کرده است.

از این‌رو، پررنگ‌شدن ضرورت «ملاحظات امنیتی»، سیاستگذاری سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی ملی کشور را تحت تاثیر قرار داده و موجب پررنگ‌شدن محدودیت‌های ژئوپلیتیک در برنامه‌های توسعه شده است. به نحوی که کلیه الگوهای استقرار جمعیت، فعالیت و زیرساخت و ارتباطات در همه ابعاد در پهنه سرزمین به‌صورت نابرابری توزیع یافته و سیمای ناتعادلی بر فضای آمایشی کشور تحمیل نموده است.

بر همین مبنا، ژئوپلیتیک نقش مهمی در قبض و بسط سیمای آمایشی کشور داشته که می‌تواند موجد تعادل یا ناتعادلی فضایی در قلمرو ملی شود.

از این‌رو، این تمرکز سیاستگذار به محیط و موقعیت ژئوپلیتیک ایران ناخودآگاه می‌تواند یکی از عوامل مهم ناتعادلی سرزمینی و امنیت‌پایه‌شدن آمایش سرزمین کشور شده است؛ بنابر این، بنیان‌های اثرگذار ژئوپلیتیکی در سازماندهی فضای توسعه ملی عبارتند از: تنهایی استراتژیک تاریخی ایران، قرارگیری در منطقه شکننده خاورمیانه، موقعیت حائلی و ناحیه گرایی قومی و مذهبی که با کاربست و نهادینه‌شدن نظام سیاسی تک‌ساخت و برخی تقسیمات سیاسی – اداری نامناسب، موجبات ناتعادلی سرزمینی و منطقه‌ای را در ایران فراهم نموده‌ است.

در این بستر، منویات عدالت‌محور امامین انقلاب اسلامی و اسناد بالادستی نظام جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان مبنای تحول در سیاست‌های آمایش سرزمین و ساختار حکمرانی کشور، تأکید دارند که توزیع منابع و فرصت‌های فعالیت‌آفرین باید به‌طور عادلانه در سرتاسر کشور صورت گیرد و به‌ویژه به مناطق نابرخوردار و کمتربرخوردار که تاکنون از این منابع بی‌بهره مانده‌اند، توجه ویژه‌ای شود.

در این راستا، ضروری است که سیاست‌ها و برنامه‌های آمایش سرزمین مدنظر قرارگیرند و تأکید بیشتری بر توسعه متوازن و استفاده از ظرفیت‌های بومی در مناطق نابرخوردار و کمتر برخوردار شود.

برای تحقق این اهداف و دستیابی به توسعه متوازن و متعادل، لازم است که رویکرد آمایش سرزمین از مرکزگرایی و درون‌نگری به برون‌گرایی تغییر یابد و سیاستگذاری‌ها به‌گونه‌ای تنظیم شود که تمامی مناطق کشور از امکانات و فرصت‌های برابر برای زیست و رشد برخوردار شوند.

این تغییر نگرش و سیاست‌گذاری می‌تواند نه تنها به رفع ناتعادلی‌های فضایی و اقتصادی کمک کند، بلکه به تقویت انسجام ملی، کاهش شکاف‌های اجتماعی و ارتقاء سطح توسعه انسانی در مناطق مختلف کشور منتهی شود.

تحول در این زمینه، در رسیدن به آمایشی برون‌نگرانه، می‌تواند ایران را در مسیر توسعه‌ای پایدار، فراگیر و هم‌راستا با امنیت ملی قرار دهد.